Dân tộc Dao – Địa Ốc Thông Thái

Trong bài viết này, những bạn hãy cùng Địa Ốc Thông Thái tìm hiểu và khám phá một cách cụ thể về dân tộc bản địa Dao nhé. Các nội dung gồm có phong tục tập quán, hoạt động giải trí sản xuất, văn hóa truyền thống, phục trang, tổ chức triển khai hội đồng, tập tục cưới xin, sinh đẻ, ma chay của người Dao .

Tổng quan về người Dao

• Tên gọi khác: Dao Quần trắng, Dao Quần chẹt, Dao Tiền, Dao Thanh Y, Lù Gang, Dao đỏ, Má, Động, Trại, Đại Bản, Tiểu Bản….
• Ngôn ngữ: Tiếng nói thuộc ngữ hệ Hmông – Dao.
• Dân số: 891.151 người (Tổng điều tra dân số 2019).
• Cư trú: Dân tộc Dao phân bố xen kẽ với nhiều dân tộc từ biên giới Việt – Trung, Việt – Lào tới một số tỉnh trung du và ven biển Bắc Bộ. Các nhóm Dao đều thờ tổ tiên là Bàn Hồ.
• Lịch sử: Người Dao có nguồn gốc từ Trung Quốc, việc chuyển cư sang Việt Nam kéo dài suốt từ thế kỷ XII, XIII cho đến nửa đầu thế kỷ XX. Họ tự nhận mình là con cháu của Bản Hồ (Bàn vương), một nhân vật huyền thoại rất phổ biến và thiêng liêng ở người Dao.

Hình ảnh dân tộc Dao trong trang phục truyền thống. Tác giả: Nguyễn Minh Ngọc.

Trang phục truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa Dao

Trước đây đàn ông để tóc dài, búi sau gáy hoặc để chỏm tóc dài trên đỉnh đầu, xung quanh cạo nhẵn. Ngày nay, hầu hết đã cắt tóc ngắn. Các nhóm Dao thường có cách đội khăn khác nhau. áo có hai loại, áo dài và áo ngắn .
Phụ nữ Dao mặc rất phong phú, thường mặc áo dài yếm, váy hoặc quần. Phụ nữ Dao để tóc dài. Cô dâu trong ngày cưới đội mũ. Y phục theo rất sặc sỡ. Họ không theo theo mẫu vẽ sẵn trên vải mà trọn vẹn dựa vào trí nhớ, thêu ở mặt trái của vải để hình mẫu nổi lên mặt phải. Nhiều loại hoa văn như chữ vạn, cây thông, hình chim, người, động vật hoang dã, lá cây. Cách in hoa văn trên vải bằng sáp ong ở người Dao rất độc lạ. Muốn hình gì người ta dùng bút vẽ hay nhúng khuôn in vào sáp ong nóng chẩy rồi in lên vải. Vải sau khi nhuộm chàm sẽ hiện lên hoa văn mầu xanh lơ do phủ lớp sáp ong không bị thấm chàm .

Nhà của người Dao

Nhà có  3 loại khác nhau: nhà sàn, nhà nửa sàn nửa đất, nhà đất (nhà trệt).

Thôn xóm đa số phân tán, rải rác, năm bẩy nóc nhà. Nhà của người Dao rất khác nhau, tuỳ nơi họ ở nhà trệt, nhà sàn hay nhà nửa sàn, nửa đất .

Tập tục khi làm nhà mới

Muốn làm nhà phải xem tuổi những người trong mái ấm gia đình, nhất là tuổi chủ mái ấm gia đình. Nghi lễ chọn đất được coi là quan trọng. Buổi tối, người ta đào một hố to bằng miệng bát, xếp một số ít hạt gạo tượng trưng cho người, trâu bò, tài lộc, thóc lúa, gia tài rồi úp bát lên. Dựa vào mộng báo đêm đó mà biết điềm xấu hay tốt. Sáng hôm sau ra xem hỗ, những hạt gạo vẫn giữa nguyên vị trí là hoàn toàn có thể làm nhà được .

Hoạt động sản xuất – kinh tế tài chính

Nương, thổ canh hốc đá, ruộng là những hình thức canh tác phổ cập ở người Dao. Tuỳ từng nhóm, từng vùng mà hình thức canh tác này hay khác nổi trội lên như : Người Dao Quần Trắng, Dao áo Dài, Dao Thanh Y chuyên làm ruộng nước. Người Dao Ðỏ – thổ canh hốc đá. Phần lớn những nhóm Dao khác làm nương du canh hay định canh. Cây lương thực chính là lúa, ngô, những loại rau màu quan trọng như bầu, bí, khoai … Họ chăn nuôi trâu, bò, lợn, gà ở vùng lưng chừng núi và vùng cao còn nuôi ngựa, dê .
Nghề trồng bông, dệt vải phổ cập ở những nhóm Dao. Họ ưa dùng vải nhuộm chàm .
Hầu hết những xóm đều có lò rèn để thay thế sửa chữa nông cụ. Nhiều nơi còn làm súng hoả mai, súng kíp, đúc những hạt đạn bằng gang. Nghề thợ bạc là nghề gia truyền, hầu hết làm những đồ trang sức đẹp như vòng cổ, vòng chân, vòng tay, vòng tai, nhẫn, dây bạc, hộp đựng trầu …
Nhóm Dao Ðỏ và Dao Tiền có nghề làm giấy bản. Giấy bản dùng để chép sách cúng, sách truyện, sách hát hay dùng cho những lễ cúng như viết sớ, tiền ma. Nhiều nơi có nghề ép dầu thắp sáng hay dầu ăn, nghề làm đường mật .

Phương tiện luân chuyển

Người Dao ở vùng cao quen dùng địu có hai quai đeo vai, vùng thấp gánh bằng đôi dậu. Túi vải hay túi lưới đeo vai rất được họ ưa dùng .

Quan hệ xã hội

Trong thôn xóm sống sót đa phần những quan hệ xóm giềng và quan hệ dòng họ .
Người Dao có nhiều họ, phổ cập nhất là những họ Bàn, Ðặng, Triệu. Các dòng họ, chi họ thường có gia phả riêng và có mạng lưới hệ thống tên đệm để phân biệt giữa những người thuộc những thế hệ khác nhau .

Văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ

Người Dao có nền văn hóa truyền thống và lịch sử dân tộc truyền kiếp. Mặc dù cơ sở kinh tế tài chính nói chung còn thấp, nhưng tri thức dân gian rất phong phú và đa dạng, đặc biệt quan trọng là y học dân tộc bản địa truyền thống. Người Dao không có văn tự riêng mà sử dụng chữ Hán đã được Dao hóa, gọi là chữ Nôm Dao. Người Dao có quan hệ họ hàng ngặt nghèo và trải qua tên đệm để xác lập dòng họ, vai vế của người đó trong quan hệ dòng họ .

Văn hóa ẩm thực – món ăn tiêu biểu vượt trội

Người Dao thường ăn hai bữa chính trong ngày, bữa trưa và bữa tối. Chỉ những ngày mùa bận rộn mới ăn thêm bữa sáng. Người Dao ăn cơm là chính, ở một số ít nơi lại ăn ngô nhiều hơn ăn cơm hoặc ăn cháo. Cối xay lúa thường dùng là loại cối gỗ đóng dăm tre. Cối giã có nhiều loại như cối gỗ hình tròn trụ, cối máng giã bằng chày tay, cối đạp chân, cối giã bằng sức nước. Họ thích ăn thịt luộc, những món thịt sấy khô, ướp chua, canh măng chua. Khi ăn xong, người ra kiêng để đũa ngang miệng bát vì đó là tín hiệu trong nhà có người chết .
Phổ biến là rượu cất, ở một vài nơi lại uống hoãng, thứ rượu không qua trưng cất, có vị chua và ít cay .
Người Dao thường hút thuốc lá và thuốc lào bằng điếu cầy hay tẩu .

Phong tục hôn nhân gia đình của người Dao

Cưới xin gồm nhiều nghi lễ : Ở rể có thời hạn và vĩnh viễn. Tuy nhiên thông dụng là lễ cưới, vợ về nhà chồng .

Phong tục cưới hỏi của người Dao

Trai gái muốn lấy được nhau phải so tuổi, bói chân gà xem có hợp nhau không. Có tục chăng dây, hát đối đáp giữa nhà trai và nhà gái trước khi vào nhà, hát trong đám cưới. Lúc đón dâu, cô dâu được cõng ra khỏi nhà gái và bước qua cái kéo mà thầy cúng đã làm phép mới được vào nhà trai.

Tục sinh đẻ của người Dao

Phụ nữ đẻ ngồi, đẻ ngay trong buồng ngủ. Trẻ sơ sinh được tắm bằng nước nóng. Nhà có người ở cữ người ta treo cành lá xanh hay cài hoa chuối trước cửa để làm dấu không cho người lạ vào nhà vì sợ vía độc ảnh hưởng tác động tới sức khoẻ đứa trẻ. Trẻ sơ sinh được ba ngày thì làm lễ cúng mụ .

Phong tục tang ma của người Dao

Thày tào có vị trí quan trọng trong việc ma và làm chay. Nhà có người chết con cháu đến nhà thầy mời về chủ trì những nghi lễ, tìm đất đào huyệt. Người ta kiêng khâm liệm người chết vào giờ sinh của những người trong mái ấm gia đình. Người chết được liệm vào quan tài để trong nhà hay chỉ bó chiếu ra đến huyệt rồi mới cho vào quan tài. Mộ được đắp đất, xếp đá ở chân mộ. ở một số ít nơi có tục hoả táng cho những người chết từ 12 tuổi trở lên .
Lễ làm chay cho người chết diễn ra sau nhiều năm, thường được tích hợp với lễ cấp sắc cho một người đàn ông nào đó đang sống trong mái ấm gia đình. Lễ tổ chức triển khai ba ngày, ngày đầu gọi là lễ phá ngục, giải thoát hồn cho người chết, ngày thứ hai gọi là lễ tắm hương hoa cho người chết trước khi đưa hồn về bàn thờ cúng tổ tiên trong nhà, ngày thứ ba lễ cấp sắc. Người chết được cúng đưa hồn về quê cũ ở Dương Châu .

Phong tục thờ cúng của người Dao

Người Dao vừa tin theo những tín ngưỡng nguyên thuỷ, những nghi lễ nông nghiệp vừa chịu ảnh hưởng tác động thâm thúy của Khổng giáo, Phật giáo và nhất là Ðạo giáo. Bàn vương được coi là thuỷ tổ của người Dao nên được cúng chung với tổ tiên từng mái ấm gia đình. Theo truyền thống cuội nguồn tổng thể đàn ông đã đến tuổi trưởng thành đều phải qua lễ cấp sắc. một nghi lễ vừa mang đặc thù của Ðạo giáo, vừa mang những vết của lễ thành đinh thời xưa .

Lịch của người Dao

Người Dao quen dùng âm lịch để tính thời hạn sản xuất và hoạt động và sinh hoạt .

Chữ viết và học tập của người Dao

Hầu hết những xóm thôn người Dao đều có người biết chữ Hán, nôm Dao. Người ta học chữ để đọc sách cúng, sách truyện, thơ .

Lễ hội và đi dạo của người Dao

Người Dao thích chơi đu, chơi quay, đi cà kheo .

5/5 – ( 1 bầu chọn )

Source: https://nhaphodongnai.com
Category: Bản Đồ