Tổng quan về người Ba Na
- Tên gọi khác: Tơ Lô, Giơ Lâng, (Y Lăng), Rơ Ngao, (Krem), Roh, Con Kde, A La Công, Kpăng Công, Bơ Môn.
- Ngôn ngữ: Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khơ Me (ngữ hệ Nam Á).
- Dân số: 286.910 người (Tổng điều tra dân số 2019).
- Cư trú: Cư trú chủ yếu ở Kon Tum và miền Tây Bình Ðịnh và Phú Yên.
- Lịch sử: Dân tộc Ba Na là một trong những cư dân sinh tụ lâu đời ở Trường Sơn – Tây Nguyên đã kiến lập nên nền văn hoá độc đáo ở đây. Họ là tộc người có dân số đông nhất, chiếm vị trí rất quan trọng trong các lĩnh vực văn hoá, xã hội ở các cao nguyên miền Trung nước ta.
Hình ảnh dân tộc Ba Na trong trang phục truyền thống. Tác giả: Nguyễn Minh Ngọc.
Trang phục truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa Ba Na
Mang phong thái chung của khu vực nhưng có đậm cá tính riêng đặc biệt quan trọng là qua phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật .
Trang phục nam
Thường nhật, phái mạnh Ba Na mặc áo chui đầu, cổ xẻ. Ðây là loại áo cộc tay, thân áo có đường trang trí sọc đỏ chạy ngang, gấu áo màu trắng. Nam mang khổ kiểu chữ T theo lối quấn ngang dưới bụng, luồn qua háng rồi che một phần mông. Ngày lạnh rét, họ mang theo tấm choàng. Xưa phái mạnh búi tóc giữa đỉnh đầu hoặc để xõa. Nếu có mang khăn thì thường chít theo kiểu ‘ đầu rìu ’. Trong dịp lễ bỏ mả, họ thường búi tóc sau gáy và cắm một lông chim công. Nam cũng thường mang vòng tay bằng đồng .
Trang phục nữ
Phụ nữ Ba Na ưa để tóc ngang vai, khi thì búi và cài lược hoặc lông chim, hoặc trâm bằng đồng, thiếc. Có nhóm không chít khăn mà chỉ quấn bằng chiếc dây vài hay vòng cườm. Có nhóm như ở An Khê (Sông Bé), Mang Giang hoặc một số nơi khác chị em chít khăn trùm kín đầu, khăn chàm quấn gọn trên đầu. Xưa họ đội nón hình vuông hoặc tròn trên có xoa sáp ong để khỏi ngấm nước, đôi khi còn có áo tơi vừa mặc vừa che đầu. Họ thường đeo chuỗi hạt cườm ở cổ và vòng tay bằng đồng xoắn ốc dài từ cổ đến khủy tay (theo kiểu hình nón cụt). Nhẫn được dùng phổ biến và thường được đeo ở hai, ba ngón tay. Tục xả tai phổ biến vừa mang ý nghĩa trang sức vừa mang ý nghĩa tín ngưỡng của cộng đồng. Hoa tai có thể là kim loại, có thể là tre, gỗ. Tục cà răng mang theo quan niệm triết lý của cộng đồng hơn là trang sức. Phụ nữ Ba Na mang áo chủ yếu là loại chui đầu, ngắn thân và váy. Aáo có thể cộc tay hay dài tay. Váy là loại váy hở, thường ngắn hơn váy Ê Ðê, nay thì dài như nhau. Quanh bụng còn có đeo những vòng đồng và cài tẩu hút thọc vào đó. Về tạo hình áo váy, người Ba Na không có gì khác biệt mấy so với dân tộc Gia Rai hoặc Ê Ðê. Tuy nhiên nó được chọn ở phong cách mỹ thuật trang trí hoa văn, bố cục trên áo váy của người Ba Na. Cũng theo nguyên tắc của lối bố cục dải băng theo chiều ngang thân người, dân tộc Ba Na giành phần chính ở giữa thân áo và váy với diện tích hơn 1/2 áo, váy cũng như hai ống tay để trang trí hoa văn (chủ yếu là hoa văn hình học với các màu trắng đỏ), nền chàm còn lại của áo váy không đáng kể so với diện tích hoa văn. Thắt lưng váy cũng là loại được dệt thêu hoa văn và tua vải hai đầu và được thắt và buông thong dài hai đầu sang hai bên hông váy.
Bạn đang đọc: Dân tộc Ba Na – Địa Ốc Thông Thái
Nhà của người Ba Na
Nhà người Ba Na thuộc mô hình nhà sàn. Cho đến nay, nhà của người Ba Na đã có rất nhiều đổi khác, phần đông không còn nhà sàn dài. Nhà sàn ngắn của những mái ấm gia đình nhỏ là hiện tượng kỳ lạ phổ cập. Mặc dù có nhiều biến hóa như vậy nhưng vẫn tìm được ở những địa phương khác nhau những ngôi nhà Ba Na có những đặc thù như thể những đặc trưng của nhà truyền thống Ba Na, nhà nóc hình mai rùa hoặc chỉ còn là hai mái chính với hai mái phụ hình khum-dấu vết của nóc hình mai rùa. Chỏm đầu dốc có “ sừng ” trang trí ( với những kiểu khác nhau tùy từng địa phương ). Vác che nghiêng theo thế “ thượng thách hạ thu ”. Có nhà, cột xung quanh nhà cũng chôn nghiêng như thế vách. Thang đặt vào một sàn lộ thiên trước mặt nhà. Trên sàn này người ta đặt cối giã gạo ( cối chày tay ). Ðiểm đáng chú ý quan tâm là dưới đáy cối có một cái “ ngõng ”, Khi giã gạo người ta cắm cái ngõng ấy vào một cái lỗ đục trên một thanh gỗ đặt trên sàn .
Nhà tre vách nhưng có thêm lớp đố, ngoài được buộc rất cầu kỳ có giá trị như thể một thứ trang trí
Bộ khung nhà cấu trúc đơn thuần. Ðã là vì kèo nhưng vẫn trên cơ sở của vì cột. Tổ chức mặt phẳng cũng đơn thuần là 1 hiện tượng kỳ lạ rất phổ cập lúc bấy giờ. Ngay như nhà của những người theo đạo Kitô cũng giữ lại kiểu sắp xếp trên mặt phẳng như vậy .
Ngôi nhà công cộng ( nhà rông ) to lớn và đẹp đứng điển hình nổi bật giữa làng, đó là trụ sở của làng, nơi những bô lão tề tựu bàn việc công, nơi dân làng hội họp, nơi người trẻ tuổi chưa vợ và trai góa vợ ngủ đêm, nơi triển khai những nghi lễ phong tục của hội đồng, nơi tiếp khách lạ vào làng .
Hoạt động sản xuất – kinh tế tài chính
Người Ba Na sống hầu hết nhờ trồng rẫy. Rẫy phân phối không chỉ lúa gạo, mà cả những loại lương thực khác, cũng như hoa màu, rau xanh, gia vị, mía, nhiều thứ quả cây và cả bông lấy sợi dệt vải. Cái cuốc là công cụ hầu hết trong canh tác nông nghiệp ở tộc người này. Với ruộng khô thì việc thâm canh không bỏ hóa là đặc thù khác với rẫy. Ruộng khô thường ở vùng ven sông suối. Từ đầu thế kỷ XX, việc làm ruộng nước bằng cày đã ngày càng tăng trưởng ở nhiều nơi. Vườn chuyên canh và vườn đa canh cũng Open từ lâu .
Cùng với trồng trọt từng mái ấm gia đình thường có nuôi trâu, bò, dê, lợn, gà. Chó là con vật được yêu quý và không bị giết thịt. Hầu như mỗi làng đều có lò rèn. Một số nơi biết làm đồ gốm đơn sơ, phụ nữ dệt vải tự cung tự túc đồ mặc trong mái ấm gia đình. Ðàn ông đan chiếu, lưới, những loại gùi, giỏ, mủng … Việc mua và bán thường dùng vật đổi vật, xác lập giá trị bằng con gà, lưỡi rìu, gùi thóc, con lợn, hay nồi đồng, ché, chiêng, cồng, trâu v.v. .
Phương tiện luân chuyển
Chủ yếu là cái gùi cõng trên sống lưng, cho nam, nữ và cho mọi lứa tuổi. Gùi nhiều kích cỡ to nhỏ và nhiều chủng loại, đan mau và thưa nhưng đều theo một mô típ truyền thống .
Quan hệ xã hội
Làng là đơn vị chức năng xã hội hoàn hảo và duy nhất. Tàn dư mẫu hệ vẫn bộc lộ rõ trong quan hệ mái ấm gia đình, tộc họ và trong hôn nhân gia đình. Sự tan rã của chính sách mẫu hệ ở đây đã nâng cao vị thế của phái mạnh nhưng phía mẹ vẫn thân thiện hơn. Sau hôn nhân gia đình còn phổ cập tập quán cư trú phía nhà vợ. Xã hội có người giàu, người nghèo và tôi tớ .
Văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ
Trong kho tàng văn nghệ dân gian, còn phải kể đến những làn điệu dân ca, những điệu múa trong ngày hội và những lễ nghi tôn giáo. Nhạc cụ Ba Na phong phú : những bộ cồng chiêng cấu trúc khác nhau, những đàn T’rưng, brọ, klông pút, kơ ni, khinh khung, gôông, v.v … và những kèn tơ nốt, arơng, tơ-tiếp v.v … Nghệ thuật chạm khắc gỗ của người Ba Na độc lạ. Những hình thức trang trí sinh động trên nhà rông và đặc biệt quan trọng những tượng ở nhà mồ v.v … vừa mộc mạc, vừa đơn sơ, vừa tinh xảo và sinh động như đời sống của người Ba Na .
Phong tục hôn nhân gia đình của người Ba Na
Tục hôn nhân người Ba Na được cho phép tự do khám phá và lựa chọn bạn đời tri kỷ, việc cưới xin đều theo nếp truyền thống. Vợ chồng trẻ ở luân phiên mỗi bên một thời hạn theo thỏa thuận hợp tác giữa hai mái ấm gia đình đôi bên, sau khi sinh con đầu lòng mới dựng nhà riêng. Trẻ em luôn được yêu chiều. Dân làng không đặt trùng tên nhau. Trong trường hợp những người trùng tên gặp nhau, họ làm lễ kết nghĩa, tùy tuổi tác mà xác lập quan hệ anh-em, cha-con, mẹ-con .
Ơở người Ba Na, những con được thừa kế gia tài ngang nhau. Trong mái ấm gia đình mọi người sống hòa thuận bình đẳng .
Phong tục cưới hỏi của người Ba Na
Hôn nhân một vợ, một chồng là nguyên tắc cơ bản trong việc xây dựng gia đình. Hình thức luân cư sau lễ cưới rất phổ biến. Kết thúc các chu kỳ luân cư (ở bên vợ rồi ở bên chồng) thì đôi vợ chồng ra ở riêng tạo lập cơ ngơi của một gia đình mới, một tế bào mới của cộng đồng làng.
Xem thêm: Bản Đồ Huyện Hớn Quản Tỉnh Bình Phước
Phong tục tang ma của người Ba Na
Người Ba Na ý niệm con người chết đi hoá thành ma, khởi đầu ở bãi mộ của làng, sau lễ bỏ mả mới về hẳn quốc tế tổ tiên. Lễ bỏ mả được coi như lần sau cuối tiễn biệt người chết .
Chữ viết và học tập của người Ba Na
Việc giáo dục truyền thống lịch sử cho thanh thiếu niên đ ược tổ chức triển khai thư ờng xuyên tại nhà làng ( nhà rông ) do những già làng đảm nhiệm. Đó là nơi dạy nghề, huấn luyện và đào tạo chiến đấu và học tập những truyền thống cuội nguồn văn hoá của hội đồng làng .
Lễ hội và đi dạo của người Ba Na
Phổ biến là những game show : đuổi bắt ( đru đra ), cướp dây, hất đá, nhảy đập nhịp, thả diều, đá cầu, đi cà kheo, đánh quay, đánh vòng …
Xem thêm: Bản Đồ Huyện Bù Gia Mập Tỉnh Bình Phước
5/5 – ( 1 bầu chọn )
Source: https://nhaphodongnai.com
Category: Bản Đồ
